Kultura i sztuka w smart city
Koncepcja smart city obejmuje wiele różnorodnych sfer życia mieszkańców, począwszy od mobilności i transportu, poprzez wspólną przestrzeń, mieszkalnictwo, zarządzanie wodą i gospodarką komunalną, aż do użytkowania energii. Nie wolno jednak zapominać o społecznym oddziaływaniu idei miast inteligentnych, a co za tym idzie roli kultury i sztuki w rozwoju smart city i zwiększaniu kompetencji smart obywateli.
Charakterystyczną cechą miast przyszłości jest m.in. promocja działań o charakterze artystycznym. Podstawową formą wspierania rozwoju kultury i sztuki są programy dofinansowań dla twórców. To jednak zbyt mało dla jednostek, pretendujących do miana smart city. Istotna jest przede wszystkim implementacja nowoczesnych technologii na grunt zarządzania dziedzictwem kulturowym. Badacze podkreślają, że prym w tym procesie powinny przejąć ośrodki edukacyjne, podejmujące interdyscyplinarne kształcenie jednocześnie w obszarze kultury, jak i informatyki[1]. Ważne jest także, aby zacząć rozwijać naukową współpracę pomiędzy specjalistami w dziedzinie kultury i nowoczesnych technologii. Tego typu działania mogą przyczynić się m.in. do szerokiego rozpowszechnienia wiedzy o kulturze – cyfrowe narzędzia pozwolą bowiem z jednej strony na digitalizację tej wiedzy, a z drugiej na jej rozpowszechnienie w świecie wirtualnym. Nie bez znaczenia w tym kontekście pozostaje także kwestia inteligentnego zarządzania kulturą miejską.
– Aby wykształcić ekspertów z zakresu tworzenia rozwiązań artystycznych, wykorzystujących elementy inteligentnego miasta, potrzeba współdziałania władz samorządowych i uczelni wyższych – podkreśla Magdalena Pokrzycka-Walczak[2].
Instytucje kulturalne w smart city muszą iść z duchem czasu, a zatem wykorzystywać IoT w codziennej działalności. Multimedialne przewodniki, kreatywne aplikacje na smartfony czy wykorzystywanie technologii poszerzonej rzeczywistości to standard dla miast przyszłości. Innymi przykładami nowoczesnych technologii, wykorzystywanych w sektorze kultury i ochronie dziedzictwa kulturowego są cyfrowe magazyny dziedzictwa, geolokalizacja, punkty POI (wykorzystywane chociażby w mobilnych aplikacjach do oznaczania miejsc atrakcyjnych turystycznie) czy audio guidy. Współczesny odbiorca chce odbierać kulturę i sztukę jak największą liczbą zmysłów – i właśnie temu służą nowoczesne technologie w ośrodkach kultury. Inna rzecz, że kultura w smart city powinna być ogólnodostępna – również dla osób, które nie mogą opuszczać swojego miejsca zamieszkania lub mają problemy z poruszaniem się. Miastom, znajdującym się na ścieżce smart rozwoju, w sukurs przyszła w tym przypadku… pandemia. Rozwój zdalnych form propagowania kultury nigdy nie był tak dynamiczny, jak w trakcie ostatniego roku. Badacze przewidują, że część wypracowanych rozwiązań (spektakle on-line, wirtualne zwiedzanie muzeów, itp.) zostanie z nami na dłużej. Cyfrowa infrastruktura kulturalna musi być jednak optymalnie wdrożona w życie inteligentnego miasta, a więc tak, aby każdy chętny wiedział, jak z niej skorzystać. Stąd niezbędne wydaje się zorganizowanie tematycznych szkoleń czy warsztatów tak, aby obywatele mogli aktywnie uczestniczyć w odbiorze oferty kulturalnej miasta. To istotne szczególnie przez wzgląd na fakt, że kapitał społeczny pełni niebagatelną rolę w rozwoju smart city i podnoszenia jakości życia, a na tą ostatnią duży wpływ ma właśnie dostęp do kultury i sztuki. Jednym z wyzwań inteligentnych miast w tym kontekście jest budowanie i ochrona kultury lokalnej przed jej komercjalizacją.
– Istnienie silnych więzi społecznych pozwala na ochronę lokalnej kultury przed zagrożeniami komercjalizacji, mogącymi mieć negatywne konsekwencje społeczne, ekologiczne czy ekonomiczne, a także mogą one przyczyniać się do tworzenia wspólnego dziedzictwa w wymiarze aksjologicznym, zapewniając ramy rozwoju dla przyszłych pokoleń – wyjaśniają Aleksandra Kuzior i Bartosz Sobotka[3].
Kultura i dziedzictwo kulturowe w kontekście koncepcji smart city rozpatrywane może być w odniesieniu zarówno do smart people, jak i smart living. W pierwszym przypadku chodzi o wykorzystanie zaangażowania mieszkańców, czego przykładami mogą być crowdfunding oraz crowdsourcing. Natomiast w kontekście smart living chodzi nie tylko o szerokie udostępnianie kultury z wykorzystaniem narzędzi ICT, ale także o ujednolicanie systemów informacji kulturalnej czy usprawnianie zarządzania miejskimi instytucjami kultury, m.in. w oparciu o zintegrowane platformy internetowe. Okazuje się także, że problematyka zarządzania dziedzictwem kulturowym w smart city także musi być inteligentna, ponieważ wpisuje się w całokształt działań na rzecz budowania wizerunku i reputacji miasta[4]. Podstawowymi cechami zarządzania dziedzictwem kulturowym w stylu smart jest koncentracja na użytkowniku oraz umożliwienie mu współtworzenia tego dziedzictwa, czyli posiłkowanie się kategoriami partycypacji i koprodukcji.
– Aby skutecznie zarządzać dziedzictwem, władze lokalne powinny podjąć współpracę z szeregiem interesariuszy oraz współtworzyć sieci składające się z przedstawicieli podmiotów publicznych, prywatnych i non-profit. Celem takich sieci powinna być identyfikacja, waloryzacja, utrzymanie i promocja materialnych i niematerialnych zasobów miasta – tłumaczą Anna Augustyn, Justyna Anders-Morawska oraz Marta Hereźniak w cytowanym już artykule[5].
Podsumowując, smart city to miasto zorientowane na kulturę – zarówno w sferze rzeczywistej, jak i wirtualnej. Wykorzystywanie inteligentnych narzędzi cyfrowych powinno opierać się zarówno na inicjatywach odgórnych, jak i oddolnych. Kreowanie oferty kulturalnej smart city, nawet jeżeli stanowi ona produkt eksportowy, nie może odbywać się w oderwaniu od potrzeb i oczekiwań mieszkańców, bo tylko w ten sposób będzie można w pełni zachować specyfikę kulturalną miasta.
[1] https://samorzad.infor.pl/sektor/zadania/kultura/735512,Miasto-inteligentne-przyjazne-kulturze-i-sztuce.html
[2] jw.
[3]https://wwwarch.polsl.pl/wydzialy/ROZ/ZN/Documents/smart%20city%202019/Rozdzia%c5%82%203.%20Aleksandra%20Kuzior,%20Bartosz%20Sobotka,%20SPO%c5%81ECZNY%20WYMIAR%20SMART%20CITY.pdf
[4] http://sj.wne.sggw.pl/pdf/PEFIM_2018_n69_s20.pdf
[5] Anna Augustyn, Justyna Anders-Morawska, Marta Hereźniak, Inteligentne zarządzanie dziedzictwem kulturowym w procesie budowania marek miast