Pan Samochodzik – bohater naszych czasów czy idol PRL-u? Na te pytania odpowiedzą naukowcy z UMK
Dla jednych ulubiony bohater dzieciństwa, a dla innych ormowiec z peerelowskiej przeszłości. Znakomita seria książek dla młodzieży Zbigniewa Nienackiego czy może socjalistyczna ideologia podana w atrakcyjny sposób? Między innymi na te pytania postarają się odpowiedzieć naukowcy. UMK i Muzeum Zamkowe w Malborku zorganizowały konferencję naukową „Pan Samochodzik i… – wokół fenomenu kulturowego”.
Pan Samochodzik to znowu gorący temat. Netflix odkrył tę postać i już mieliśmy okazję poznać pierwsze odcinki serialu. Zdania oczywiście są podzielone. To pokazuje, że ten peerelowski bohater może jeszcze wywołać dyskusję. Jeszcze nie odszedł w niepamięć. Na forach ścierają się miłośnicy „starych” Samochodzików zagranych przez Stanisława Mikulskiego i Jana Machulskiego z fanami „nowego” w kreacji Mateusza Janickiego. Pamiętajmy, że w rolę Pana Tomasza wcielali się także Piotr Krukowski i Marek Wysocki. Choć te filmy do udanych nie należą.
Zainteresowanie serialem przypomniało o autorze książek Zbigniewie Nienackim. Tutaj spory są jeszcze ostrzejsze. Twórca Pana Samochodzika sam był postacią kontrowersyjną, nawet jak na czasy siermiężnego PRL-u. Żył w Jerzwałdzie z „gosposią”, a w Łodzi mieszkała jego żona. Zdeklarowany komunista popierający stan wojenny, a z drugiej strony wielbiciel licealistek z niedalekiej Iławy. Do tej pory mieszkańcy wsi nie mogą zapomnieć mu chodzenia po wsi z pistoletem u boku i współpracy z MO w łapaniu kłusowników. Jego uwielbienie komunizmu też jest trochę niejasne, bo ze studiów w Moskwie był wydalony. Przyniosło to zakaz publikacji w Polsce. Czyżby po prostu konformizm?
Naukowcy Wydziału Nauk Historycznych i Humanistycznego UMK od kilku lat dyskutują o 'niepoważnych’ postaciach z czasów PRL-u. Konferowali już o Tytusach, Czterech Pancernych, Kapitanie Klossie czy Kajku i Kokoszu. To jednak tylko pozór. Ci wszyscy bohaterowie mieli ogromny wpływ na kształtowanie postaw peerelowskiej młodzieży. Nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy, że używamy często w mowie potocznej zwrotów i powiedzonek z tych filmów i książek. „Tytusowe” tropy odnajdujemy choćby w tekstach Tomasza Budzyńskiego, lidera grupy Armia. Konferencje organizowane przez UMK mają charakter interdyscyplinarny. Biorą w nich udział literaturoznawcy, filmoznawcy, socjologowie, psychologowie, kulturoznawcy, ale także np. kostiumologowie.
Dlaczego postanowiliście się zajmować takimi niepoważnymi postaciami jak Tytus czy Pan Samochodzik?
Od razu zaprotestuję! To nie są postacie niepoważne. – mówi dr hab. Marcin Lisiecki, prof. UMK, współorganizator cyklu konferencji. – To są niezwykle poważne zjawiska kulturowe, mające ogromny wpływ na całe pokolenia Polaków. Już dawno przestano komiks czy serial telewizyjny traktować tylko jako rozrywkę. A mówiąc mniej oficjalnie, to są bohaterowie naszego dzieciństwa, więc z przyjemnością o nich dyskutujemy. Oczywiście bardzo poważnie je traktując.
Teraz przyszedł czas na Pana Samochodzika. Czy będziecie też rozmawiać o Zbigniewie Nienackim? Postaci ocenianej bardzo różnie.
Nie. My skupiamy się na Panu Tomaszu. Autora pozostawiamy biografom, choć był on faktycznie bardzo ciekawą i niejednoznaczną postacią. Jego twórczość dla młodzieży jest fenomenem w literaturze. Od 1957 do 1985 roku ukazało się w sumie 15 książek. Dodajmy, że po śmierci Nienackiego seria jest kontynuowana i liczy chyba ze 150 tomów. To świadczy o nieprzemijającej modzie na Samochodzika. Na konferencji zastanowimy się, jak te książki wpłynęły na kształtowanie postaw młodych czytelników w odniesieniu do kultury, historii, sztuki czy zabytków. Przypomnę, że to czasy PRL-u, więc odbija się w nich polityka historyczna. Wspomnę choćby Wyspę złoczyńców i Księgę strachów, gdzie jest to bardzo widoczne. Nienacki nie pisał w próżni. Zobaczymy, jak wpłynął na innych autorów. No i wreszcie zastanowimy się, kto dziś czyta powieści o przygodach Pana Tomasza i ogląda filmy. Spróbujemy odpowiedzieć na chyba najważniejsze pytanie: czy Pan Samochodzik może być atrakcyjny dla współczesnego młodego odbiorcy?
Konferencja „Pan Samochodzik i… – wokół fenomenu kulturowego” rusza dzisiaj w Malborku i potrwa do jutra. Organizatorzy zapraszają wszystkich chętnych do dołączenia do konferencji online. Link do pokoju na BIgBlueButton TUTAJ.
Więcej informacji dotyczących Uniwersytetu Mikołaja Kopernika znajdziecie TUTAJ.